گمرکات حاشیه شمالی خلیج فارس در دوره پهلوی

در سال 1304 ش / 1925 م، رضاخان پهلوی، به دنبال جریان کودتای 1299 ش / 1920 م و رویدادهای ناشی از آن سرانجام بر تخت سلطنت ایران تکیه زد. مهمترین اقدام در زمینه گمرک، مسئله استقلال گمرکی سال 1307 ش / 1928 م بود ولی اقتصاد بحران زده ایران را چندان تحت تأثیر قرار نداد تا اینکه مسئله انحصار تجارت خارجی به میان آمد و در سال 1311 ش /1932م دولت تجارت خارجی را البته به استثنائاتی تحت نظارت خود درآورد این عمل نیز درکنار مزایایی که داشت، تأثیرات سوئی بر اقتصاد کشور بخصوص بنادر جنوبی ایران گذاشت. در سال 1313 ش مستخدمین بلژیکی از گمرکات ایران کنار رفته و به تدریج ایرانیها توانستند ریاست گمرکات کشور را بدست گیرند. مسئله قاچاق در این دوره مسئله بسیار مهمی بود که بخصوص در بنادر جنوبی رواج داشت که البته اداره بحریه و اداره گمرک، با راهکارهایی توانستند تا حدی از این عمل ممانعت بعمل آورند. خلیج فارس پس از جنگ جهانی، توانست سهم زیادی را در حجم بازرگانی خارجی ایران ایفا کند که از دلایل آن پیدایش نفت در جنوب و رکود بازرگانی در دریای مازندران به دنبال انقلاب روسیه تزاری بود. در واقع با دو اقدام مهم در این دوران، یکی ایجاد راه آهن سراسری با شاخه های غربی و شرقی و دیگر شاهراه بندر پهلوی – خرمشهر با شاخه غربی، بازرگانی خارجی رو به رشد گذاشت.در طول تاریخ گمرک، چندین بار تعرفه گمرکی تغییر کرد که برخی براساس ارزش و برخی براساس وزن کالا بود.تا اینکه در سال 1352 ش/ 1974م سیستم تعرفه ژنو (ارزیابی کالاها براساس وزن کالا) به سیستم تازه یعنی تعرفه بروکسل (ارزیابی کالاها براساس ارزش کالا) تغییر یافت .به دنبال ایجاد تسهیلات در نواحی جنوبی از جمله در زمینه گمرک و توسعه بنادر بوشهر و بندر عباس، وصولی گمرکات جنوب در این دوران، بخصوص گمرک خرمشهر بیش از سایر گمرکات بوده است. واژگان کلیدی : گمرک، خلیج فارس، بندر، پهلوی، قاچاق